Λίγες ώρες πριν τον τελικό της Eurovision στην Στοκχόλμη, σκέφτομαι αν η Eurovision είναι απλώς ένα χαρούμενο τηλεοπτικό γεγονός – την έχουν αποκαλέσει και μουσικό πανηγυράκι – ή μια πολυπολιτισμική βραδιά, όπου μέσω της μουσικής και της συνεπακόλουθης σκηνικής performance οι καλλιτέχνες δίνουν τα δικά τους ερεθίσματα στην κοινωνία, πολλές φορές με πολιτική σκοπιά.
Δύο μέρες πριν, ο Björn Ulvaeus, μέλος των θρυλικών Abba (νίκη της Σουηδίας το 1974 με το Waterloo), έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη, όπου είπε μεταξύ άλλων πως «η Ευρώπη απειλείται αυτό το διάστημα από διάφορες μεριές όπως το ενδεχόμενο Grexit, ο θρησκευτικός φανατισμός, ο υπερεθνισμός και χρειαζόμαστε κάτι που να συμβολίζει μια ενωμένη Ευρώπη και νομίζω πως σε κάποιο βαθμό αυτό αντιπροσωπεύει η Eurovision. Πολλοί λένε πως η Eurovision είναι ανάλαφρη, και ναι μπορεί εν μέρει να είναι, αλλά είναι πολλά παραπάνω από αυτό. Βλέπω το διαγωνισμό σα μια ευκαιρία να νιώθουμε για λίγο ενωμένοι και αδελφοποιημένοι. Μπορεί να γκρινιάζουν μερικοί πως ξοδεύονται πολλά χρήματα στη διοργάνωση του διαγωνισμού, αλλά πρόκειται για ένα ευρωπαϊκό project και όλοι θα έπρεπε να συνδράμουμε. Παραδοσιακά, η Eurovision στεκόταν απέναντι από ρατσιστικές και φασιστικές συμπεριφορές.» (Δείτε όλη τη συνέντευξη εδώ)
Πράγματι, η Eurovision μπορεί να φοράει στρας, κιτς κοστούμια, παραδοσιακές φορεσιές ή να μην φοράει τίποτα απολύτως, αλλά κάποιες φορές αποφασίζει να πάρει το βήμα που της δίνεται, το βήμα των 200 εκατομμυρίων τηλεθεατών παγκοσμίως, για να μιλήσει για θέματα ταμπού και ν΄αναμετρηθεί με τα κακώς κείμενα της σύγχρονης κοινωνίας. Η Dana International το 1998 κέρδισε το θεσμό για το Ισραήλ, απατώντας σε όλες τις θρησκευτικές ομάδες που προσπάθησαν να σαμποτάρουν τη συμμετοχή της, καθώς ήταν transsexual. Το MTV είχε αφιερώσει ολόκληρη εκπομπή στη ζωή της προτού καν νικήσει. Έκτοτε, δεκάδες καλλιτέχνες έχουν εμφανιστεί ντυμένοι με ρούχα του άλλου φύλου, ενώ η ίδια η Dana επανήλθε στο διαγωνισμό το 2011 με το κομμάτι Ding Dong.
Αντίστοιχα αμφιλεγόμενη υπήρξε και η drag ερμηνεία της Conchita Wurst που νίκησε το 2014 για την Αυστρία, με πολλά hate σχόλια ακόμα και σήμερα. Κατά τη γνώμη μου, η κομματάρα «Rise like a Phoenix» δεν σόκαρε το κοινό για το φόρεμα ή τα μαλλιά, αλλά για το μούσι της Conchita και ακόμα περισσότερο γιατί ήταν μια σοβαρή ερμηνεία, αντί για ένα χορευτικό hit που θα διακωμωδούσε τη διαφορετικότητά της. Έκτοτε, έχουν κυκλοφορήσει διάφορες παρωδίες στο διαδίκτυο και την τηλεόραση, αλλά κανένας δεν κατάφερε να πλησιάσει τα γυρίσματα της φωνής της. Σε μια συζήτηση που είχα με μια 4χρονη πέρσι, όταν την ρώτησα ποια είναι η αγαπημένη της τραγουδίστρια, μου απάντησε «η μουσάτη» και όταν επέμενα να μου το εξηγήσει μου είπε «η μουσάτη, γιατί είναι πάρα πολύ δυνατή. Είναι και άντρας και γυναίκα», απάντηση που δείχνει πως η ερμηνεία της δεν πέρασε απαρατήρητη ή δύσκολα αντιληπτή ακόμα και από τους ανήλικους τηλεθεατές.
Το πρώτο φιλί που είχε σοκάρει στην Eurovision ανήκει στη δανέζικη συμμετοχή του 1957. Οι tatu ωστόσο το 2003 είχαν εμφανιστεί στην Eurovision για την Ρωσία, καταλήγοντας με έναν ομόφυλο φιλί σε μια συγκλονιστική σκηνική παρουσία. Τερμάτισαν σε πολύ υψηλή θέση στον τελικό εκείνης της χρονιάς, ενώ το συγκρότημα ακολούθησε μια συμπαθητική ευρωπαϊκή καριέρα. Το 2013 το φιλί επανέλαβε η Krista Siegfrids στην ερμηνεία του κομματιού της «Marry Me» για τη Φινλανδία, με σκοπό να σπρώξει την ψήφιση του νόμου για τους ομόφυλους γάμους. Ποιος να μας έλεγε ότι δέκα χρόνια μετά, η Ρωσία θα δείξει μια ακροδεξιά συντηρητική πλευρά με ομοφοβικές συμπεριφορές που έχουν γίνει viral στο διαδίκτυο. Για να καταλάβουμε την επίδραση που έχει η Eurovision στη Ρωσία, το 2009 η συμμετοχή της Γεωργίας ήταν ένα ποπ κομμάτι με τίτλο «We don΄t want Put In», αλλά θεωρήθηκε από τους Ρώσους διοργανωτές μια μομφή προς το πρόσωπο του πρωθυπουργού της, Πούτιν οπότε ζήτησαν από τις Stephanie και 3G ν΄αλλάξουν τον τίτλο του τραγουδιού τους. Οι Γεωργιανοί καλλιτέχνες αρνήθηκαν κι έτσι η συμμετοχή τους απορρίφθηκε από τη διοργάνωση. Αντίστοιχα το 2012, ο διαγωνισμός διεξήχθη στο Μπακού, την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, με την Αρμενία να συζητάει ανοιχτά αν θα συμμετάσχει ή όχι στο διαγωνισμό, ενώ οι δύο χώρες βρίσκονται σε γεωπολιτική σύγκρουση.
Το 2012 το Μαυροβούνιο έστειλε ένα κομμάτι που κάθε άλλο παρά διασκεδαστική διάθεση είχε και ο λόγος για το «Euro Nero», τραγούδι-σάτιρα για τα κακώς κείμενα της σύγχρονης Ευρώπης. Μερικοί στίχοι του κομματιού ήταν: «Euro Neuro don΄t be skeptik, hermetic, pathetic, analfabetic, forget old cosmetic, you need new poetic, estetic eclectic, dialectic Euro neuro don΄t be dogmatic, beaurocratic, you need to become pragmatic, to stop change climatic, automatic need contribution from the institution, to find solution for polution, to save the children of the evolution».
Ένα πιο ευχάριστο, αλλά εξίσου ξεσηκωτικό κομμάτι ήταν το «New Tomorrow», συμμετοχή της Δανίας του 2011, που τερμάτισε στην 5η θέση μεταφέροντας το μήνυμα μια νέας κοινωνίας όπου θα είμαστε ενεργοί πολίτες, «your weapon is your voice». Αυτό δεν ήταν το νόημα και του Heroes του Σουηδού νικητή Måns Zelmerlöw, λέγοντας «we are the Heroes of our Time»; Το 2014 ο Ούγγρος διαγωνιζόμενος Kállay-Saunders συμμετείχε με το κομμάτι «Running», το οποίο παρόλο που έχει dance vibes, μιλάει για τα ενδοοικογενειακή βία, με το αντίστοιχο κλιπ του κομματιού να έχει σκληρές εικόνες.
Η Jamala εκπροσωπεί φέτος την Ουκρανία με το «1944», αποτελώντας ένα από τα πιο πολιτικοποιημένα τραγούδια στην ιστορία του θεσμού, μιλώντας για ένα θέμα ταμπού ακόμα και για τις τηλεοπτικές εκπομπές, τη γενοκτονία που έγινε στην Κριμαία την περίοδο του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Το τραγικό ιστορικό γεγονός αναγνωρίστηκε μόλις το 2014 από την Ρωσία, και η jazz/soul φωνή της Jamala θα αναμετρηθεί με το μεγάλο φαβορί της βραδιάς, τη Ρωσία.
Φυσικά, πέραν από τους στίχους των κομματιών ή τις σκηνικές εμφανίσεις αυτών, η πολιτική σημασία της Eurovision εντοπίζεται και στις δράσεις των eurofans και των διοργανωτών, που ενίοτε αποκτούν ανθρωπιστική και ακτιβιστική δράση, για να σπρώξουν την κοινωνία προς την ψήφιση θεσμών ή/και την κατακραυγή ρατσιστικών συμπεριφορών που πάνε ενάντια στα θεμελιωμένα ανθρώπινα δικαιώματα, παίρνοντας το μέρος όλων των ανθρώπων ανεξάρτητα από την εθνικότητα, το θρήσκευμα, τη σεξουαλική ταυτότητα και συνάμα τη σεξουαλική αυτοδιάθεση, την ενδυμασία ή τον τρόπο έκφρασής τους. Με στρας ή χωρίς, με μούσια ή φρεσκοξυρισμένη, η Eurovision παραμένει μια αγαπημένη συνήθεια για εκατομμύρια τηλεθεατών ανά τον κόσμο και απόψε συντονιζόμαστε για να περάσουμε καλά, όποιος κι αν είναι ο επόμενος νικητής του θεσμού.
Γράφει ο Αναστάσης Πινακουλάκης
